زمينه‌هاي پيدايش فرقه بابيت

برخي بر اين باورند كه استعمار، شخصيت‌سازي و فرقه‌سازي مي‌كند؛ ولي حقيقت آن است كه نقش استعمار در فرق انحرافي، پس از شكل‌گيري شخصيت سران فرق ايفا مي‌شود و اين مقاله زمينه‌هاي پيدايش فرقه بابيت را به اختصار بيان مي‌كند. زمينه‌هاي پيدايش بابيت از نگره‌هاي گوناگوني قابل بررسي است:

1. اجتماعي: بي‌کفايتي شاهان قاجار و کارگزاران آنان(1) و درگيري‌هاي داخلي و جنگ با روس‌ها؛(2) موضع ضد حکومتي بابيان سبب شد مردمي جذب اين گروه شوند که از فساد و ظلم قاجاريه به تنگ آمده بودند و به سرنگوني آن اميدوار بودند. بشرويه در نامه از سوي باب به محمّدشاه نوشت: «اگر حبل بيعت مرا بر گردن نهيد و متابعت مرا واجب شماريد، سلطنت شما را بزرگ خواهم کرد و دول خارجه را تحت فرمان شما خواهم آورد».(3)

2. اقتصادي: فقر و تبعيض طبقاتي؛(4)

3. فرهنگي: بي‌سوادي حدود 97 درصد مردم(5) و گسترش خرافه‌گرايي در ميان عموم،(6) چون محمّدشاه و ميرزا آقاسي، گرايش صوفيانه داشتند و روز به روز از علماي بزرگ شيعه دور مي‌شدند.(7)

4. فکري و کلامي:
الف. مهدويت‌گرايي انحرافي؛ پيروان علي‌محمّد شيرازي، خود را مريدان باب و مبلغ مهدي موعود(عج) مي‌دانستند؛ آنان گمان مي‌کردند در رکاب او بودن، يعني ملتزم به ولايت امام زمان(عج) بودن، ازاين‌رو تلاش و جنگ براي پيروزي او را به معناي رضايت خدا و خاتم پيامبران (ص)مي‌پنداشتند.(8)
ب. غلوگرايي؛
ج. باطني‌گري و تأويل‌گرايي.
اين چهار بستر سبب شد، تنها در فاصله زماني ميان سال‌هاي 1257 تا 1268 قمري بيش از سه نفر مدعي جايگاه ولايت و بابيت شوند.(9)

پانوشت

1 . نک: بهائيت در ايران، ص 55 ـ 71.
2 . پيشين، ص 77 ـ 84.
3 . نک: تاريخ جامع بهائيت، ص 146.
4 . نک: پيشين، ص 62 ـ 66؛ همچنين نک: پيشين، ص 8.
5 . ايران در دوره سلطنت قاجار، ص 28.
6 . اميرکبير و ايران، ص 428.
7 . ايران در دوره سلطنت قاجار، ص 130.
8 . نک: گزارش سفير کينياز دالگورکي، پرونده شماره 177، 10 فوريه 1849 ميلادي، شماره 13.
9 . ناسخ التواريخ، ج 1، ص 768 و ج 3، ص 1180؛ همچنين: بهائيت پاد جنبش تجديد حيات ملت ايران، ص 130.

مقالات مرتبط

1. اسباب جلوه گري فرقه بابيت